Czy coś ze mną nie tak?
Odczucie napięcia, ściskanie w żołądku, trudności w zasypianiu, uciążliwe myśli na temat tego, co złego może się stać – to tylko jedne z wielu możliwych objawów stresu. Dotkliwe odczuwanie stresu jest bardzo powszechne. Jest to prawda, choć niewielu z nas o tym mówi (najczęściej chcemy kreować się na silnych i zaradnych). W wielu przypadkach dobrze radzimy sobie sami – stopniowo uspokajamy się a niepokojące myśli czy doznania z ciała mijają. Nie zawsze jednak jest to takie proste.
Jak uspokoić nerwy?
Bywają także sytuacje, w których stres i jego skutki stają się nie do zniesienia. Warto wówczas porozmawiać o swoich zmartwieniach z kimś bliskim lub skorzystać z profesjonalnego wsparcia. Również w naszym Ośrodku istnieje taka możliwość – wystarczy umówić się na konsultacje, dostępne tutaj.
Skąd się bierze stres?
Każdy z nas doświadcza stresu. Czy zastanawiałeś się kiedyś, skąd właściwie bierze się stres? Dlaczego niektórzy ludzie w danej sytuacji są zestresowani, a inni zrelaksowani? A poza tym – jak radzić sobie ze stresem? Jak walczyć z napięciem?
To często zadawane pytania. Najpierw jednak skupmy się na początku, czyli skąd on się bierze, a może raczej – czemu służy. . . ? Stres to sygnał alarmowy. Stanowi informację, że stajemy przed trudną sytuacją. Dla każdego może to być coś innego. Jedna osoba doskonale czuje się w sytuacjach towarzyskich, inna zareaguje stresem na perspektywę spotkania z dużą grupą nieznajomych. Jednocześnie ta pierwsza może obawiać się zbliżającego się na uczelni egzaminu – itd. . .
Na trudną sytuację reagujemy najczęściej przypisaniem jej do jednej z trzech kategorii jako:
- Wyzwanie
- Zagrożenie
- Strata
Emocjonalna reakcja na stres
W zależności od tego, jaki charakter będzie miała dla nas sytuacja (wyzwanie, zagrożenie czy strata), inaczej na nią zareagujemy. Wiele zależy też od tego, jak mocno wierzymy we własne możliwości poradzenia sobie. Przyjrzyjmy się poszczególnym możliwościom.
- Jeśli sytuacja jest wyzwaniem – oznacza to, że trudne okoliczności działają na nas motywująco. Wierzymy, że możemy sobie poradzić i przybieramy nastawienie zadaniowe. Chcemy działać.
- Jeśli odbieramy sytuację jako zagrożenie – jest to związane z tym, że coś cennego znajduje się w niebezpieczeństwie. Mogą to być wartości niematerialne – bezpieczeństwo, poczucie własnej wartości, reputacja itd. Na zagrożenie najczęściej reagujemy strachem, a następnie staramy się skonfrontować z zagrożeniem lub za wszelką cenę go uniknąć (tzw. syndrom walki lub ucieczki).
- Czasem spotykamy się też ze stratą – jeśli okoliczności zinterpretujemy w taki sposób, prawdopodobnie będziemy odczuwać smutek (możliwe, że będzie mu towarzyszyła również złość lub odpływ energii). Jest to naturalna reakcja na sytuację, w której dociera do nas informacja o utracie kogoś lub czegoś cennego.
Fizyczne objawy stresu
Kiedy spotykamy się ze stresującą sytuacją, głównym skutkiem nie są jednak emocje (chociaż najczęściej rzeczywiście się pojawiają). Uniwersalną reakcją na stres jest odpowiedź fizjologiczna. We krwi wzrasta poziom kortyzolu, oddech przyspiesza, do mięśni napływała krew, uwagę trudno skoncentrować na czymkolwiek innym… Brzmi znajomo? Kiedy jesteśmy zestresowani, stresuje się nasze ciało. To oznacza, że stres nie jest jedynie czymś, co dzieje się w naszych myślach. Może on zaczynać się w umyśle, jednak odbija się również na ciele. Stąd liczne informacje na temat negatywnego wpływu stresu na zdrowie i odporność. Zastanawiasz się, jakie jeszcze mogą być fizyczne objawy stresu?
Oto one:
- Suchość w gardle
- “Trzęsący się” głos
- Uczucie słabości lub drżenia w ciele (zwłaszcza w nogach i rękach)
- Napięcie w mięśniach – zwłaszcza karku, pleców i brzucha
- Bóle głowy
- Problemy żołądkowo-jelitowe
- Bezsenność
- Nadmierny apetyt lub utrata apetytu
To nie wszystko. Przewlekły, długotrwały stres, może przyczyniać się do rozwijania wielu chorób. Przykładem mogą być:
- nadciśnienie
- wrzody żołądka
- choroby serca
- cukrzyca
- migreny
- zaburzenia snu
- zaburzenia popędu płciowego u mężczyzn
- zaburzenia menstruacyjne u kobiet
Stres odbija się na myśleniu
Poza ciałem i emocjami, stres wpływa także na umysł (m. in. dlatego, że fizjologiczna odpowiedź na stres wpływa na pracę mózgu). Nauczyłeś się dokładnie całego materiału a mimo to podczas egzaminu wszystko wypadło Ci z głowy? Trudno było Ci zebrać myśli podczas wystąpienia publicznego? A może dzień przed rozmową o pracę trudno było Ci myśleć o czymkolwiek innym? Jeśli doświadczyłeś chociaż raz podobnej sytuacji, zapewne wiesz, o czym mowa. Jak radzić sobie ze stresem?
Istnieje wiele sposobów na radzenie sobie ze stresem. Kluczem do sukcesu nie jest opanowanie do mistrzostwa jednej metody, lecz umiejętność elastycznego odnajdowania się w różnych okolicznościach. Każdy ma też indywidualne preferencje co do metod radzenia sobie ze stresem. Grupą przydatnych sposobów mogą być m. in. różne odmiany technik relaksacyjnych. Umożliwiają one wyciszenie i uspokojenie organizmu. Więcej o relaksacji napisaliśmy tutaj.
Stres – jak uzyskać pomoc?
Poza konkretnymi technikami, dobrym rozwiązaniem jest także próba porozmawiania z kimś o swoich trudnościach. Może to być bliska osoba lub specjalista zdrowia psychicznego (
zobacz naszych specjalistów).
Źródło stresu – kryzys psychiczny
Sytuacją, które może generować silny stres jest tzw. kryzys psychiczny. Nazywamy w ten sposób ostre, przejściowe zakłócenie wewnętrznej równowagi. Może być ono spowodowane różnymi zagrożeniami lub konfrontacją z trudnym, zaskakującym wydarzeniem. Jest to doświadczenie rozbieżności pomiędzy ważnymi dla nas potrzebami i celami a aktualnymi możliwościami, którymi dysponujemy. Uwzględniając długość trwania kryzysu, możemy wyróżnić:
- Ostry kryzys psychiczny – trwa do ok 6 tygodni
- Chroniczny kryzys psychiczny – objawy kryzysu utrzymują się powyżej 6 tygodni (nawet latami).
Poza tym, ze względu na genezę, wyróżniamy również kryzysówpodział na:
- Kryzysy rozwojowe (normatywne)
- Kryzysy sytuacyjne (nienormatywne, traumatyczne)
Dwa oblicza kryzysu – kryzys rozwojowy
Kryzysy rozwojowe to potrzebny, nieodłączny element życia i rozwoju. Bez nich nasza osobowość nie dojrzewałaby. Kryzys rozwojowy wiąże się najczęściej ze zmianą ról społecznych lub zadań, przed którymi stajemy w trakcie życia. Tego typu wyzwania mogą być oczekiwane, czasem nawet upragnione, czasem jednak zachodzą nieoczekiwanie. Zawsze jednak mogą być źródłem stresu i trudności.
Amerykański psycholog Erik Erikson wyróżnił osiem kryzysów rozwojowych, przez które przechodzi człowiek od niemowlęctwa aż do starości. Każdy z nich polega na konfrontacji z konfliktem pomiędzy dwiema istotnymi, lecz opozycyjnymi potrzebami. Rozwiązanie konfliktu z jednej fazie (rozwiązanie jednego kryzysu), umożliwia rozwój i przejście do następnej fazy itd. Kryzysy wyróżnione przez Eriksona noszą więc nazwy konfliktów, przed którymi najczęściej staje osoba w danym etapie życia. Są to:
- zaufanie – nieufność (niemowlęctwo)
- autonomia – wstyd i zwątpienie (wczesne dzieciństwo)
- inicjatywa – poczucie winy (wiek zabaw)
- pracowitość – poczucie niższości (wiek szkolny)
- tożsamość – niepewność roli (adolescencja)
- intymność – izolacja (wczesna dorosłość)
- kreatywność – stagnacja (dorosłość)
- integralność ego – rozpacz (dojrzałość)
Specyfikę każdego z etapów opisaliśmy w naszym zeszłorocznym artykule pt. Droga, którą idziemy całe życie – rozwój psychospołeczny (kliknij, by otworzyć).
Dwa oblicza kryzysu – kryzys sytuacyjny
Kryzysy sytuacyjne (nienormatywne, traumatyczne) wywołane są najczęściej przez niespodziewane, nagłe i silnie urazowe zdarzenia. Dotyczą najczęściej okoliczności, podczas których doszło do silnego zachwiania poczucia bezpieczeństwa, tożsamości, czasami także zdrowia i życia. Towarzyszy im silny, czasem ekstremalny stres. Sytuacje, które mogą wywołać kryzys sytuacyjny są bardzo różne, ponieważ fakt zaistnienia kryzysu zależy od subiektywnego odbioru sytuacji przez daną osobę, a nie jej obiektywnego obrazu. Najczęściej jednak doświadczenie sytuacyjnego kryzysu psychicznego wiąże się z sytuacjami takimi jak:
- Doświadczenie przemocy
- Poważna choroba somatyczna lub inwalidztwo
- Śmierć bliskiej osoby
- Rozwód, zdrada
- Wypadki komunikacyjne
- Pożary, powodzie, trzęsienia ziemi
Podczas ekstremalnie stresujących wydarzeń występuje silny lęk, przerażenie, poczucie bezsilności i utraty wpływu na przebieg wydarzeń. Mogą pojawiać się myśli rezygnacyjne, jak również takie związane z dezorientacją i niezgodą na doświadczane cierpienie. Dlatego osoba w stanie tego rodzaju kryzysu nie jest w stanie sama sobie poradzić i potrzebuje pomocy z zewnątrz. Kryzysy traumatyczne (zwłaszcza, gdy osoba nie uzyska w porę wsparcia i/lub specjalistycznej pomocy) mogą prowadzić do długotrwałego, silnego cierpienia i licznych zaburzeń psychologicznych, w tym zwłaszcza do wykształcenia tzw. zespołu stresu pourazowego.
Konsekwencja ekstremalnego stresu – PTSD
PTSD, czyli zespół stresu pourazowego rozwija się u osób, które doświadczyły ekstremalnego stresu (traumy). Jest to sytuacja, w której wydarzenia znacznie przekraczają zdolności danej osoby do poradzenia sobie, co najczęściej pozostawia poważne konsekwencje w jej stanie psychicznym.
Kogo dotyka PTSD?
PTSD najczęściej rozwija się u osób, które nie uporały się z doświadczeniem silnego kryzysu sytuacyjnego, bądź nie uzyskały w jego obliczu wystarczającej pomocy.
Może wystąpić m. in. u ofiar przemocy, uczestników wypadków, katastrof a także wśród świadków drastycznych wydarzeń. Zdarzają się także przypadki wystąpienia zespołu stresu pourazowego u osób zażywających substancje psychoaktywne (jako efekt psychicznych doświadczeń wywołanych narkotykiem). Szczególnie narażoną na PTSD grupą zawodową są pracownicy służb mundurowych, w tym szczególnie żołnierze uczestniczący w misjach wojskowych.
PTSD – objawy
Można wyróżnić trzy grupy objawów PTSD (zespołu stresu pourazowego):
- Ponowne doświadczanie
. . . stresogennej sytuacji przez nawracające wspomnienia (obrazy z przeszłości, tzw. flashback) oraz koszmary senne.
- Unikanie elementów życia
. . . które mogą przypominać o traumatycznej sytuacji – określonych miejsc, przedmiotów czy osób.
- Chroniczne objawy fizyczne
… w tym: problemy ze snem, zaburzenia koncentracji i pamięci, nadpobudliwość, drażliwość, złość, omdlenia, nadwrażliwość na bodźce.
Inne objawy PTSD
Ponadto, zespołowi stresu pourazowego (PTSD) towarzyszyć może depresja, nasilony lęk, odczuwanie ciągłego niepokoju lub sporadyczne pojawianie się napadów silnego lęku (ataki paniki). Może również występować tendencja do nadużywania substancji psychoaktywnych, autoagresji a nawet myśli i zachowań samobójczych.
Kryzys, PTSD – jak sobie pomóc?
We wszystkich trudnych sytuacjach istotne są nasze własne umiejętności radzenia sobie oraz wsparcie bliskich osób. Nie zawsze jednak to wystarcza. Zarówno w obliczu silnego lub przedłużającego się kryzysu psychicznego, jak i w sytuacji doświadczenia stresu, który mógł stanowić przyczynę wykształcenia się zespołu stresu pourazowego (PTSD), warto skorzystać z profesjonalnej pomocy.
Najlepsze efekty daje najczęściej połączenie współpracy z lekarzem psychiatrą (zwłaszcza w przypadku PTSD) oraz psychoterapii.
Sprawdź tutaj możliwości pomocy psychologicznej w naszym Ośrodku.
Możesz także zainteresować się ofertą konsultacji online w dobie pandemii koronawirusa (tutaj) oraz naszą ofertą pomocy w kryzysie (tzw. interwencja kryzysowa) – tutaj.
Autor: Agata Przybylska – psycholog, psychodietetyk.
Agata Przybylska – absolwentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, studentka dietetyki w Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego.
Główne zainteresowania: psychologia kliniczna, psychodietetyka, psychologia osiągania celów, zaburzenia odżywiania.
Literatura:
- Szukalski P., Proces starzenia się społeczeństw Europy: spojrzenie perspektywiczne, Gerontologia Polska 6 (2) 98.
- Eurostat, Population age structure by major age groups, 2006 and 2016.
- Segal H., Lęk przed śmiercią: uwagi o analizie mężczyzny w podeszłym wieku, 1958.
- Bugajska K., Chojnowska M., Ja żyć będę w kłosach zbóż – jak doświadczenie transcendencji może łagodzić lęk przed śmiercią.
- Garland C., „Tragiczne – komiczne – historyczne – idylliczne”: grupy i terapia grupowa w trzecim wieku.
- Quinodoz D., Starzenie się – przygoda życia, które trwa.
- Keirse M., Smutek, strata, żałoba. Jak sobie z nimi radzić? Jak pomóc innym?, tłum. M. Wężowska, Radom 2004.
- Hańbowski W., Bajor M., Zastosowanie psychoterapii psychoanalitycznej do pracy z ludźmi w podeszłym wieku.