Zespół stresu pourazowego i trauma
Inaczej PTSD (od ang. post-traumatic stress disorder) to zaburzenie psychologiczne, które rozwija się w odpowiedzi na ekstremalnie stresujące wydarzenie (traumę).
Nie każdy wie, że trauma nie jest określeniem obiektywnym – oznacza to, że to samo wydarzenie dla jednej osoby może okazać się traumatyczne, a dla drugiej – nie. Wiele zależy tutaj od konkretnej osoby – jej wewnętrznych i zewnętrznych zasobów oraz zdolności do psychologicznego poradzenia sobie. Jednocześnie oczywistym jest, że ekstremalne doświadczenia, jakie jak bycie ofiarą lub świadkiem przemocy mają o wiele większy “potencjał” traumatyczny, niż inne.
Tak więc, pomimo dużej różnorodności pomiędzy ludźmi w sposobach, w jakich postrzegają stresujące wydarzenia i radzą sobie z nimi wiemy, że sytuacja, jaką jest wojna w Ukrainie z pewnością jest doświadczeniem traumatycznym dla wielu istnień a co za tym idzie – że możemy mieć do czynienia z większą ilością osób cierpiących z powodu zespołu stresu pourazowego. W takich sytuacjach korzystnie jest wiedzieć, jakie są sygnały PTSD aby w razie potrzeby odpowiednio zareagować, chociażby oferując wsparcie czy sugerując skorzystanie z usług psychologa.
U kogo może wystąpić PTSD?
Zespół stresu pourazowego najczęściej rozwija się u osób, które nie uporały się z doświadczeniem silnego stresu, bądź nie uzyskały w jego obliczu wystarczającej pomocy.
Może wystąpić m. in. u ofiar przemocy, uczestników wypadków, katastrof a także wśród świadków drastycznych wydarzeń. Szczególnie narażoną na PTSD grupą zawodową są pracownicy służb mundurowych, w tym szczególnie żołnierze uczestniczący w misjach wojskowych a także ofiary wojny oraz ich bliscy.
Istnieją pewne czynniki, które mogą prognozować większe prawdopodobieństwo wystąpienia PTSD u niektórych osób.
Są to na przykład:
- brak wsparcia ze strony bliskich
- niedawne, stresujące zmiany życiowe
- genetyczna podatność na zaburzenia psychiczne
- dorastanie w rodzinie dysfunkcyjnej
- poczucie braku kontroli, sprawczości
- nadużywanie i substancji psychoaktywnych w ostatnim czasie
- doświadczenie traumy w dzieciństwie
- niektóre cechy zaburzeń osobowości (m.in. typu borderline, paranoicznego, zależnego)
Jak się przejawia PTSD?
Zespół stresu pourazowego u każdego może przejawiać się nieco inaczej. Można jednak mówić o różnych etapach PTSD – przede wszystkim o początkowej, bezpośredniej reakcji na traumę oraz o tym, co dzieje się później, czyli długofalowej odpowiedzi na to wydarzenie.
PTSD – bezpośrednia reakcja na traumę
W początkowej reakcji na traumatyczne wydarzenie można obserwować różne objawy – bywa to bardzo zmienne w zależności od osoby. Warto wiedzieć, że wczesne objawy PTSD dotyczą nie tylko sfery psychologicznej, ale także ciała, zachowania oraz funkcjonowania poznawczego. Oto one:
PTSD – objawy fizyczne
- problemy ze snem
- brak energii, wyczerpanie
- bóle głowy
- bóle mięśni, pleców
- nadwrażliwość na bodźce
- drżenie, uczucie gorąca
- Objawy psychosomatyczne
PTSD – objawy związane z zachowaniem
- wycofanie z kontaktów społecznych
- problemy rodzinne, zawodowe
- pobudzenie ruchowe lub “zamrożenie”
- uzależnienia
PTSD – objawy emocjonalne
- poczucie oszołomienia
- lęk i apatia
- poczucie bezsilności
- agresja, drażliwość
- poczucie winy
PTSD – objawy poznawcze
- dezorientacja
- trudności w podejmowaniu decyzji
- nawracające myśli, sny i flashbacki dotyczące wydarzenia
- obsesyjne myślenie o traumatycznym zdarzeniu
- problemy z koncentracją uwagi
- obawa przed utratą kontroli
Na tym etapie osoba, która doświadczyła traumy potrzebuje przede wszystkim przywrócenia poczucia bezpieczeństwa i możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb. Ze strony otoczenia, kluczowa jest tutaj delikatność i zapewnienie stabilizacji – warto zaproponować skorzystanie z pomocy psychologa i/lub lekarza psychiatry.
PTSD – długofalowe konsekwencje
Pierwsza, ostra reakcja na traumę z reguły po jakimś czasie mija – szczególnie, jeśli traumatyczne wydarzenie nie powtarza się, a osoba mogła znaleźć się w środowisku, w którym czuje się w miarę bezpiecznie. Mimo to ustąpienia pierwszych objawów zespołu stresu pourazowego nie oznacza to, że wszystkie konsekwencje traumy zostały zaleczone. Istnieje cały zestaw trudności, z którymi mogą zmagać się osoby, które doświadczyły traumy nawet wiele lat po dramatycznym wydarzeniu. Są to między innymi:
- chroniczny lęk, ciągła czujność
- poczucie winy, rozpamiętywanie
- zaburzenia snu
- zmiany fizjologiczne (np. chroniczne napięcie określonych grup mięśni)
- reakcje nerwicowe i zaburzenia depresyjne
- uzależnienia
W radzeniu sobie z długofalowymi konsekwencjami traumy skutecznym rodzajem pomocy okazuje się przede wszystkim psychoterapia.
Wzrost potraumatyczny – konstruktywne radzenie sobie z traumą
W kontekście dramatycznych wydarzeń, trudno myśleć o dobrych stronach tego, co się wydarzyło. Potwierdzonym faktem jest jednak zjawisko polegające na tym, że część osób wykorzystuje je do osobistego rozwoju.
Tzw. potraumatyczny wzrost wymaga najczęściej wcześniejszego przeżycia i przepracowania doświadczeń związanych z traumą (może pomóc w tym psychoterapia). Zmiany związane ze wzrostem potraumatycznym mogą manifestować się na przykład w poniższych sferach życia:
Myślenie o sobie
- wyższe poczucie własnej wartości
- zwiększone poczucie sprawczości i własnej skuteczności
- większe zaufanie do siebie i własnego potencjału
Budowanie relacji z innymi
- większa skłonność do otwierania się przed innymi
- zdolność do korzystania z pomocy
- zwiększenie empatii i zrozumienia wobec innych
Poczucie sensu (filozofia życiowa)
- docenienie życia i drobnych codziennych wydarzeń
- nadawanie sensu i znaczeń dotychczasowym przeżyciom
- wzrost poczucia odpowiedzialności i motywacja do zmieniania życia na lepsze
- świadoma refleksja i przewartościowanie dotychczasowych priorytetów, systemu wartości
Po dramatycznym wydarzeniu – zadbaj o siebie
We wszystkich trudnych sytuacjach istotne są nasze własne umiejętności radzenia sobie oraz wsparcie bliskich osób. Oto przykładowe sposoby doraźnego raczenia sobie w przypadku doświadczenia ekstremalnego stresu. Pamiętaj jednak, że nie podane inspiracje nie będą tak samo użyteczne dla każdego, a niezależnie od nich, kluczowe jest skorzystanie z profesjonalnej pomocy.
- Zadbaj o zwykłą, codzienną rutynę – regularnie jedz i wysypiaj się
- Pozwól sobie korzystać ze wsparcia i pomocy innych osób
- Jeśli nie musisz, w tym momencie nie podejmuj wielkich decyzji i poważnych zmian w życiu
- Stosuj techniki relaksacyjne – to ćwiczenia psychologiczne, które możesz wykonywać samodzielnie, aby obniżyć odczuwane napięcie i wyciszyć emocje. Przykładem jednak z takich technik jest tzw. progresywne rozluźnianie mięśni
- Zadbaj o zdrowie – stosuj się do zaleceń lekarza w kwestii zażywanych leków i stylu życia. Jeśli potrzebujesz, skonsultuj się z lekarzem psychiatrą.
- Staraj się w ciągu dnia podejmować różne decyzje (zwiększaj poczucie wpływu na swoje życie)
- Uczestnicz w przyjemnych i rekreacyjnych aktywnościach
- Staraj się być dla siebie miły i wyrozumiały – dbaj o swoje potrzeby
- Objawy takie jak nawracające myśli czy flashbacki są normalne – nie próbuj na siłę z nimi walczyć
- Szanuj swój własny rytm i możliwości radzenia sobie z tym wydarzeniem
Nie obawiaj się korzystać z profesjonalnej pomocy
Pomimo inspiracji z poprzedniego akapitu warto pamiętać, że zarówno w obliczu silnego lub przedłużającego się kryzysu psychicznego, jak i w sytuacji doświadczenia stresu, który mógł stanowić przyczynę wykształcenia się zespołu stresu pourazowego (PTSD), warto skorzystać z profesjonalnej pomocy. A nawet, że jest ona kluczowa w kontekście długofalowego przepracowania traumy.
Najlepsze efekty daje najczęściej połączenie współpracy z lekarzem psychiatrą (zwłaszcza we wczesnej fazie PTSD) oraz pomocy psychologicznej bądź psychoterapii (ta ostatnia – szczególnie w leczeniu długofalowych skutków traumy).
Sprawdź tutaj możliwości pomocy psychologicznej w naszym Ośrodku.
Literatura:
- Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, Kraków-Warszawa: Uniwersytecie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, 1998, s. 96–97.
- Walker i inni, Psychopatologia, Poznań: Zysk i S-ka, 2003.
- Tomasz Adamowski, Andrzej Kiejna, Zaburzenia psychiczne występujące wśród weteranów konfliktów zbrojnych, „Adv Clin Exp Med”, 15 (2), 2006, s. 355–360.
Autor: Agata Przybylska
absolwentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza oraz dietetyki na Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego.
Główne zainteresowania:
psychologia kliniczna, psychodietetyka, psychologia osiągania celów, zaburzenia odżywiania.