Jak wspomniano we wstępie, zaburzenia osobowości nie posiadają wyraźnego początku i końca. Z tego powodu wiele osób zaburzonych nie zdaje sobie sprawy z własnego problemu, ponieważ zaburzenie nie posiada ono nagłego początku. W związku z tym osoby posiadające problem twierdzą najczęściej, że „takie były zawsze” oraz, że „takie już są”.
Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 są to głębokie zaburzenia zachowania oraz struktury charakteru, które przejawiają się na różnych płaszczyznach osobowości oraz w sposobie zewnętrznego funkcjonowania jednostki, np. na gruncie społecznym czy zawodowym.
Wyróżnia się trzy podstawowe grupy zaburzeń osobowości osób dorosłych:
- Specyficzne zaburzenia osobowości (F60)
- Zaburzenia osobowości mieszane i inne (F61), które nie przejawiają się specyficznym wzorcem zachowania opisanym w F60
- Trwałe zmiany osobowości wynikające z doświadczenia ekstremalnego stresu (F62)
Specyficzne zaburzenia osobowości (F60)
Są to zaburzenia niezwiązane z innymi zaburzeniami psychicznymi ani uszkodzeniami czy chorobą mózgu. Pierwsze przejawy obserwuje się najczęściej na etapie adolescencji i dotyczą one różnych dziedzin życia osoby zaburzonej aż do wieku dorosłego.
Do grupy specyficznych zaburzeń osobowości zaliczamy następujące rodzaje:
| Osobowość paranoiczna | Osoby z paranoicznym zaburzeniem osobowości charakteryzuje błędne interpretowanie motywów innych ludzi jako pogardliwe lub nieprzyjazne, jednocześnie są podejrzliwe i nieufne wobec otoczenia. Doznane przykrości potrafią przeżywać i rozpamiętywać przez nieadekwatnie długi czas. Są przewrażliwione na wszelkie przejawy lekceważenia lub odrzucenia ze strony innych, jednocześnie często przeceniają własne znaczenie, prawa i własne możliwości. | |
| Osobowość schizoidalna | Charakteryzuje ją skłonność do społecznego wycofania i ubogie wyrażanie emocji. Mogą sprawiać wrażenie chłodnych i obojętnych. Życie emocjonalne takich osób jest spłycone, nie interesuje ich świat relacji interpersonalnych, ignorują także normy i zasady życia społecznego. Najczęściej zamiast podejmowania realnych działań w życiu zewnętrznym, wolą skupiać się na sobie, oddając się fantazjom i rozmyślaniom. | |
| Osobowość dyssocjalna | Specyficzne dla tego zaburzenia jest ignorowanie uczuć i przeżyć innych ludzi a także zasad i norm życia społecznego. Osoby je posiadające są niezdolne do przeżywania poczucia winy i uczenia się na własnych błędach. Postawa nieodpowiedzialności łączy się o takich osób z roszczeniowością i niską zdolnością do znoszenia frustracji, co może ciągnąć za sobą tendencję do impulsywności a nawet zachowań agresywnych. | |
| Osobowość chwiejna emocjonalnie | W ramach osobowości chwiejnej emocjonalnie wyróżnić możemy dwa typy: | |
| Typ impulsywny | Typ borderline | |
| Osoby przejawiające ten typ charakteryzuje niska tolerancja krytyki i bardzo ograniczone zdolności do samokontroli, na skutek czego przejawiają tendencję do gwałtownych zachowań i nagłych wybuchów gniewu. | Typ ten charakteryzuje brak spójności oraz stałości wielu aspektach życia psychicznego osoby, takich jak obraz siebie, poczucie tożsamości, relacje z innymi, stany emocjonalne czy orientacja seksualna. Posiadają ograniczone zdolności do samokontroli, są niestabilne emocjonalnie. Typowym dla takich osób jest głęboki lęk przed porzuceniem, na skutek czego mają one tendencję do podejmowania wszelkich starań, by go uniknąć. Przejawiają tendencję do budowania krótkich, niestabilnych relacji oraz impulsywnych, często autodestrukcyjnych zachowań takich jak nadużywanie substancji psychoaktywnych czy samookaleczanie się. | |
| Osobowość histrioniczna | Wzorzec funkcjonowania ma swoje podłoże na nadmiernym poszukiwaniu uwagi oraz zwiększonej emocjonalności. Osoby te mają tendencje do emocjonalnej chwiejności oraz nadmiernego, często wręcz teatralnego wyrażania emocji. Poszukują docenienia i pragną być w centrum uwagi, są skłonni do nadmiernego, czasem niestosownego podkreślania swojej atrakcyjności seksualnej i uwodzenia. Mają tendencję do manipulowania innymi i wysokiej koncentracji na własnej sobie. | |
| Osobowość anankastyczna | Zalicza się do niej również osobowość kompulsyjno-obsesyjna. Osoby te mają nadmierną potrzebę nadawania struktury i porządkowania rzeczywistości a także do perfekcjonizmu i dużej potrzeby kontroli. Może to skutkować nadmierną sztywnością i niezdolnością do spontaniczności, szczególnie na płaszczyźnie relacji interpersonalnych. | |
| Osobowość lękliwa | Osoby te są przewrażliwione na punkcie oceny i krytyki ze strony innych, mają tendencję do wycofania społecznego a także odczuwania nadmiernego niepokoju w kontaktach z innymi, co związane jest z poczuciem niższości i nieadekwatności własnej osoby. | |
| Osobowość zależna | Charakteryzuje ją nadmierna i chronicznie niezaspokojona potrzeba doświadczania opieki ze strony innych ludzi. Może to skutkować odczuwaniem silnego lęku przed odrzuceniem i opuszczeniem a także tendencją do nadmiernej uległości w relacjach interpersonalnych. Są skłonne do oddawania odpowiedzialności za własne sprawy innym ludziom, łatwo odczuwają bezradność, czują się bezsilne i niekompetentne. | |
Szacuje się, że specyficzne zaburzenia osobowości dotykają od kilkunastu do 22 proc. populacji. Za najczęściej występujące uważa się zależne zaburzenie osobowości (2-4 proc.) oraz schizotypowe (3 proc.) [APA, 1994].
Zaburzenia osobowości mieszane i inne (F61), które nie przejawiają się specyficznym wzorcem zachowania opisanym w F60
Do tej grupy zalicza się takie zaburzenia, które przejawiają cechy charakterystyczne dla różnych specyficznych zaburzeń osobowości, lub których symptomy są mało wyraziste i trudne do jednoznacznego zdiagnozowania. Za przykłady takich zaburzeń podaje się narcystyczne zaburzenia osobowości, osobowość niedojrzałą czy bierno-agresywną.
Trwałe zmiany osobowości wynikające z doświadczenia ekstremalnego stresu (F62)
Zaburzenia należące do tej grupy mają swoje źródło w doświadczeniu znacznego stresu. Może on mieć charakter chroniczny lub przybierać postać nagłego i gwałtownego wydarzenia. Osoby borykające się z tym zaburzeniem osobowości, wykazują zmianę wzorców zachowania w wielu obszarach życia. Najczęściej funkcjonowanie takiej jednostki staje się sztywne i niedostosowane do wymogów okoliczności. Osoba zaburzona staje się pasywna i wycofana z życia społecznego. Może przejawiać postawę roszczeniową, być nieufna, wroga, roszczeniowa a jednocześnie zmagać się z poczuciem pustki i ciągłego zagrożenia.
Terapia zaburzeń osobowości
Zaburzenia osobowości nie zawsze poddają się skutecznej terapii. Jest to związane z jednej strony z dużym stopniem utrwalenia zaburzenia w strukturach osobowości pacjenta, z drugiej zaś ma związek z występującym często egosyntonicznym charakterem zaburzeń osobowości (pacjenci nie postrzegają ich jako zaburzenie). Mimo to, w wielu przypadkach psychoterapia zaburzeń osobowości przynieść może poprawę funkcjonowania i wzrost psychicznej dojrzałości pacjenta.
Link do oferty psychoterapii w naszym ośrodku:
https://www.terapiapoznan.pl/psychoterapia-indywidualna/
Agata Przybylska – absolwentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, studentka dietetyki w Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego.
Główne zainteresowania: psychologia kliniczna, psychodietetyka, psychologia osiągania celów, zaburzenia odżywiania.
Literatura:
- Cierpiałkowska L., Psychopatologia, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa, 2016.