O ojcostwie nie mówi się (ani nie pisze) zbyt wiele. Przynajmniej nie tak wiele, jak o macierzyństwie czy innych niż ojcostwo, męskich rolach społecznych. Nie ma także zbyt wielu badań, które odpowiadałyby na liczne i istotne pytania dotyczące tej roli. Czy jednak ojcostwo ma ograniczać się tylko do funkcji pomocniczej? Do podpierania i uzupełniania macierzyństwa? I czy tak rzeczywiście jest? Prawdopodobnie trudno przystać na taką perspektywę – jaka więc może być rola ojca w wychowaniu dziecka?
Czasy się zmieniają
Nie ulega wątpliwości, że wraz z biegiem czasu, przemianom ulega także kultura oraz normy społeczne, również te dotyczące rodziny i podziału zadań pomiędzy rodzicami lub opiekunami dziecka. Od wielu lat ojcowie żyli w poczuciu, że ich rola sprowadza się do przede wszystkim do zapewnienia środków utrzymania dla żony i dzieci. W domu natomiast często byli postacią nieobecną i emocjonalnie niedostępną. Zdaje się tymczasem, że trend ojca – żywiciela i opiekuna rodziny w ostatnich latach przynajmniej częściowo przechylił się na korzyść ojcostwa bardziej zaangażowanego w wychowanie dziecka i partnerskiego względem matki. Taki pomysł jest nowością, dlatego wzorców postępowania do jego realizacji współcześni mężczyźni najczęściej nie się w stanie czerpać od swoich ojców, gdyż w poprzednim pokoleniu ten wzorzec był zupełnie inny. Bieżące pokolenie ojców staje więc przed wyzwaniem – bardzo często nie chce kontynuować postawy rodzicielskiej bierności, z drugiej jednak – nie ma wyraźnego przykładu, na czym mogłaby opierać się alternatywa w męskim wydaniu. Najczęściej brakuje także świadomości, jaką odgrywa ona rolę w świecie dziecka i jak istotne posiada znaczenie.
Mocniejsi w duecie
Na początku warto zauważyć, że postać zaangażowanego ojca jest istotna nie tylko dla dziecka, ale również dla matki – już od początku ciąży. Ojciec jest najczęściej osobą, od której matka oczekuje wsparcia i pomocy. Ciąża i wczesne rodzicielstwo natomiast są czasem, w którym istotne znaczenie ma wsparcie ze strony innych osób – mówią o tym m. in. badania z Melbourne (Clinical Psychologist, 2007) – wskazują one, że rodzicielstwo wymaga nie tylko odpowiednich osobistych zasobów psychicznych, ale przede wszystkim troski i wsparcia otoczenia, szczególnie ze strony osób najbliższych.
W badaniu uniwersytetu w Ohio natomiast (International Journal of Mental Health and Addiction, 2009) wykazano, że brak odpowiedzialności i zaangażowania ojca w wychowanie poprzedniego dziecka miał znaczący wpływ na decyzję kobiety o urodzeniu następnego potomka (co ciekawe, czynnik ten okazał się w tym badaniu bardziej znaczący, niż perspektywa urodzenia dziecka z poważnymi problemami zdrowotnymi).
Tato, jesteś potrzebny
Interakcje zachodzące pomiędzy ojcem i dzieckiem, zarówno te właściwe, jak i niewłaściwe, mają wpływ na sfery psychiczne, w których funkcjonuje dziecko. Znaczna część psychologicznych koncepcji podkreśla istotne znaczenie obecności ojca dla prawidłowego rozwoju dziecka. Wskazuje się jednak również, że ważny jest nie tylko pełnienie tej roli, ale przede wszystkim sposób, w jaki się to odbywa. (Głębocka, 2011). Jednym przykładów jest koncepcja rodzinnego wychowania do radości życia (autorstwa Natalii Han–Ilgiewicz), zgodnie z którą, gdy relacje ojca z dzieckiem są satysfakcjonujące, wpływają pozytywnie na ogólny rozwój dziecka, kształtuje się u dziecka otwarta postawa na ludzi, wyzwala się aktywność oraz radość życia (Dąbrowska, 2003). Małgorzata Sitarczyk natomiast (2002; za: Sosnowski, 2011), wymienia pięć sfer psychicznych funkcjonowania dziecka, do rozwoju których przyczynia się zaangażowana obecność ojca:
- sfera społeczna – dotyczy przystosowania społecznego i procesu socjalizacji,
- sfera moralna – dotyczy świadomości moralnej i odporności na pokusy,
- sfera intelektualna – dotyczy przystosowania szkolnego,
- sfera emocjonalna – związana z emocjonalnością i jej zaburzeniami,
- sfera osobowości – związana z samooceną i cechami osobowości.
Ojcostwo w diadzie
Ojcostwo zaangażowane jest pojawiającym się coraz częściej w ostatnim czasie hasłem, choć prawdziwym wyzwaniem wydaje się być odpowiedź na pytanie, co właściwie miałoby ono oznaczać. W praktyce najczęściej sprowadza się ono do partycypowania mężczyzny w czynnościach opiekuńczych wobec dziecka na równi z matką. Takie rozwiązanie z pewnością ma wiele zalet – umożliwia ojcu nawiązanie emocjonalnego kontaktu z dzieckiem, zwiększa poczucie odpowiedzialności po obu stronach oraz odciąża matkę.
Z drugiej jednak strony wygląda również na to, że nie zawsze chodzi wyłącznie o przejęcie części obowiązków. W dalszych etapach wychowania, ojciec stanowi dla dziecka wzorzec mężczyzny i ojca, matka – matki i kobiety. Razem – prezentują córce lub synowi pierwszy i bardzo znaczący przykład bliskiej relacji dwojga ludzi. Jej charakter oraz charakter obu relacji rodzic-dziecko stanowią razem wzorce, na bazie których dziecko ukształtuje relację do siebie oraz kształt budowania stosunku ja-inni. Nawet w przypadku, gdy rodzice nie są razem – ich wzajemny szacunek i udzielana sobie pomoc może stanowić dla dziecka źródło poczucia bezpieczeństwa i konstruktywnych wzorców.
Uzupełniamy się
Pomimo zmiany w społecznym pojmowaniu ról mężczyzn i kobiet, nie da się zaprzeczyć, że nie ma ludzi identycznych. Chociażby z tego powodu, temperament, wrażliwość i cechy osobowości obu rodziców zawsze będą w pewnym stopniu odmienne. Obserwacja relacji ojca i matki jest więc dla dziecka pierwszą szkołą tolerancji, komunikacji i kompromisów. Jest sceną, na której może ono obserwować starcie dwóch odmiennych światów, które, jeśli dobrze pójdzie – stworzą razem dynamiczną harmonię, w której samo będzie także uczestniczyło. To doświadczenie oraz jego specyfika – czy ono spokoju, miłości, akceptacji i zapraszającej wspólnoty stanowi fundament kształtowania się dojrzałej osobowości młodego człowieka i jego przyszłych relacji – najpierw rodzinnych, później koleżeńskich i przyjacielskich, a następnie także romantycznych.
Sięgaj po pomoc
Rodzicielstwo oraz relacje partnerskie mogą stanowić źródło naturalnych rozterek i trudności. Jeśli potrzebujesz pomocy i wsparcia, możesz skorzystać z pomocy specjalisty, który pomoże Tobie (lub Wam) uporać się z konfliktami lub kryzysem.
Link do konsultacji psychologicznej w naszym Ośrodku (dostępne konsultacje online): https://www.terapiapoznan.pl/konsultacje-psychologiczne/
Autor: Agata Przybylska – psycholog, psychodietetyk.
Agata Przybylska – absolwentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, studentka dietetyki w Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego.
Główne zainteresowania: psychologia kliniczna, psychodietetyka, psychologia osiągania celów, zaburzenia odżywiania.
Literatura:
- Van Gordon, W., Shonin, E. & Richardson, M. Mindfulness and Nature. Mindfulness 9, 1655–1658 (2018).
- Pritchard A., Richardson M., Sheffield D., McEwan K., The Relationship Between Nature Connectedness and Eudaimonic Well-Being: A Meta-analysis., Journal of Happiness Studies volume 21. (2020).