Co to znaczy “choroba psychosomatyczna”?
Choroba nazywana jest psychosomatyczną, gdy w mechanizmie jej powstania biorą udział czynniki psychologiczne. Kiedyś w wyjaśnianiu genezy chorób fizycznych nie brano pod uwagę aspektu psychicznego, dziś związek pomiędzy tą płaszczyzną zdrowiem fizycznym jest powszechnie uznawana za fakt. Do czynników chorobotwórczych zalicza się najczęściej stres, a za chorobę psychosomatyczną uznaje się tylko taką, w przypadku której można obiektywnie potwierdzić występowanie określonych, medycznych objawów (w przeciwieństwie np. Do zaburzeń hipochondrycznych) i jednocześnie trudno wyjaśnić jej powstanie wyłącznie medycznymi czynnikami.
Zagadnieniami dotyczącymi związków pomiędzy psychiką a ciałem zajmuje się nauka zwana psychosomatyką. Pojęcie to pochodzi z greki (psyche – dusza; soma – ciało), wprowadził je w XIX w. psychiatra Johann Heinroth. Psychosomatyka zakłada holistyczne (tzn. całościowe) podejście do człowieka – zamiast koncentrować się wyłącznie na jednej ze sfer jego funkcjonowania (psychicznej lub fizycznej), uwzględnia występowanie obu oraz bierze pod uwagę ich wzajemne powiązania.
Przykłady
Dolegliwości powstające na bazie czynników psychologicznych mogą dotyczyć właściwie każdego narządu czy części ciała. Może to być nadmierne zmęczenie, brak apetytu, problemy trawienne, spadek odporności, skurcze, bóle, tiki i inne objawy, które często nasilają się na skutek doświadczania większego stresu.
Najczęściej wymieniane choroby psychosomatyczne zebrane zostały w zbiór nazywany chicagowską siódemką (w literaturze anglojęzycznej Holy Seven Psychosomatic Diseases).
Zaliczamy do nich:
- nadciśnienie tętnicze,
- choroba wrzodowa żołądka,
- astma oskrzelowa,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- zapalne choroby jelita grubego,
- atopowe zapalenie skóry,
- nadczynność tarczycy.
Jak to się dzieje?
Istnieje kilka podejść wyjaśniających mechanizmy powodujące występowanie objawów o charakterze psychosomatycznym. Część literatury wyjaśnia powstawanie dolegliwości w danej części ciała jako symboliczną manifestację psychicznego problemu, który oba reprezentuje (np. bóle kręgosłupa jako manifestację nadmiernego obciążenia “barków” zbyt dużą presją czy stresem).
Mniej abstrakcyjne i łatwiejsze do weryfikacji wydaje się wyjaśnienie związane z fizjologicznymi konsekwencjami stresu, jakie ponosi nasz organizm w sytuacjach przerastających nasze możliwości. Sytuacje stresowe sprawiają, że nadnercza wytwarzają większe ilości glikortykosteroidów, na skutek czego (szczególnie w przypadku długotrwałego stresu) organizm staje się bardziej podatny na niektóre choroby, w tym schorzenia układu krążenia czy cukrzycę typu II. Można także spotkać literaturę przypisującą powstawanie chorób psychosomatycznych mechanizmom autoimmunologicznym (czyli agresji organizmu na swoje własne komórki) w reakcji komórek na nadmierny stres.
Leczenie
W zależności od dolegliwości, terapia chorób psychosomatycznych może wyglądać różnie. W przypadku każdej z nich w pierwszej kolejności konieczna jest konsultacja lekarska i wykluczenie podłoża w całości biologicznego doświadczanych objawów. W przypadku stwierdzenia udziału stresu w patomechanizmie doświadczanych dolegliwości, często stosuje się leczenie medyczne (zwykle farmakologiczne) w połączeniu z leczeniem psychoterapeutycznym. To drugie opiera się wówczas na eliminacji przyczyn lub redukcji konsekwencji nadmiernego stresu. Przydatne w tym celu okazują się także leki o charakterze przeciwlękowym (stosowane wyłącznie w porozumieniu w lekarzem, najlepiej psychiatrą) oraz zabiegi i techniki relaksacyjne, takie jak masaż czy medytacja.
Agata Przybylska – absolwentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, studentka dietetyki w Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego.
Główne zainteresowania: psychologia kliniczna, psychodietetyka, psychologia osiągania celów, zaburzenia odżywiania.