Rozwód to nie tylko to, co formalne
Myśląc o rozwodzie myślimy często o stertach dokumentów, prawnikach i bardzo konkretnych ustaleniach – co, kto, kiedy, ile… Czy to jednak wszystko? Warto zauważyć, że ten proces ma również swój aspekt psychologiczny, który wywiera wpływ na dzieci. Nie oznacza to, że rozstanie jest zawsze złym rozwiązaniem i para dla dobra dzieci “musi” zostawać ze sobą niezależnie od okoliczności. Skonfliktowany dom również wywiera bowiem wpływ na dziecko – eskalacja kłótni, pogardy czy nawet agresji w niektórych przypadkach mogą wywierać na dziecko znacznie gorszy wpływ niż stres związany z rozwodem.
Nie zmienia to jednak faktu, że również ten proces może nieść za sobą wyzwania i trudności, w związku z którymi dziecko będzie potrzebowało naszego wsparcia a w niektórych przypadkach wsparcia osób z zewnątrz (np. innych członków rodziny, przyjaciół, psychologa itp.). Aby to zrozumieć, warto zwrócić uwagę na różne nie-formalne aspekty rozwodu, które mogą mieć wpływ na kondycję psychiczną dziecka w tym okresie.
Rozwód niesie za sobą poważne zmiany
Przede wszystkim, chcąc nie chcąc, w domu zachodzą poważne zmiany i cała rodzina musi się do nich dostosować. Dzieci dowiadują się, że jedno z rodziców nie będzie mieszkać z nimi lub że one będą musiały zmienić miejsce zamieszkania. Być może będą musiały chodzić do innej szkoły i całkowicie zmieniać środowisko lub jeździć na weekendy do jednego z rodziców – dla młodego człowieka mogą to być poważne i stresujące zmiany.
W trakcie rozwodu dzieci doświadczają straty
Jakkolwiek nie rozplanujecie opieki nad dzieckiem, dziecko nieuchronnie doświadczy straty, ponieważ traci dom w jego dotychczasowej formie. Nawet, jeśli będzie miało kontakt z obojgiem rodziców, to najczęściej będzie to jedno z Was (zawsze będzie brakowało “tego drugiego” oraz rodziców jako pary) – musi więc pożegnać się z dotychczasowym porządkiem i tym, do czego było przyzwyczajone. Doświadcza, że zmienia się coś, co ”miało” być stabilne.
Dzieci mogą być świadkami konfliktów między rodzicami
Zarówno przed rozwodem, jak i na etapie rozstawania się i ustalania warunków rozwodu. Nawet, jeśli starasz się nie kłócić przy dziecku, z dużym prawdopodobieństwem i tak ono wyczuwa konflikt i reaguje na niego stresem. W tym przypadku nie warto zakładać, że jeśli kłócicie się w innym pomieszczeniu lub przemilczacie różne sprawy, dziecko nie zauważa tego, co się dzieje. Dzieci najczęściej mimowolnie wyczuwają “ciche dni” rodziców i również na nie reagują stresem. Słyszą także, w jaki sposób rozmawiacie ze sobą przez telefon czy jaki ton ma głos niosący się w domu przez ściany, gdy rozmawiacie “gdy ona/on śpi”.
Dzieci mogą także obawiać się przyszłości
Skoro zmienia się to, co znane, przyszłość staje się niepewna. Wszystko, co nowe może być źródłem niepokoju i lęku, z którym dziecku może być trudno sobie poradzić w pojedynkę.
Syn lub córka mogą martwić się o rodziców i czuć za nich odpowiedzialność
Pomimo, że żadne dziecko nie powinno dźwigać takiego ciężaru, gdyż jest on ponad dziecięce możliwości, właśnie tak może się zdarzyć – zwłaszcza wtedy, gdy jedno z rodziców nie radzi sobie z procesem rozstania w sposób widoczny dla dzieci. Zaczynają one wówczas martwić się o rodzica i działać tak, by nie skupiać się na sobie i własnych potrzebach, a na pomocy rodzicowi (następuje niezdrowe odwrócenie ról polegające na tym, że dziecko opiekuje się rodzicem). Więcej o odwróceniu ról i jego psychologicznych skutkach możesz przeczytać w naszym majowym artykule.
Dziecko może czuć się winne rozstaniu rodziców
Gdy dzieciom trudno zrozumieć i przyjąć decyzję rodziców o rozstaniu, mogą one myśleć, że mają na nią wpływ – że są winne zaistniałej sytuacji a w związku z tym, że jeśli się “poprawią”, być może sytuacja wróci do “normy” i rodzice wrócą do siebie. To niekorzystna sytuacja, w której dziecko może rozwinąć poczucie winy pozostające z nim na lata.
Jak wspierać dziecko w trakcie rozwodu?
Dzieci dopiero uczą się zmagać z wyzwaniami stawianymi im przez życie. Nie do końca jeszcze rozumieją swoje myśli, emocje i wszystkie okoliczności, w których może postawić je rozwód rodziców. Mogą mieć na ten temat różne fantazje (“jak teraz będą wyglądały święta?”), próbować tłumaczyć sobie tę sytuację po swojemu (“to moja wina”) oraz czuć ogólne zagubienie, niepewność i strach.
Zadaniem rodzica jest pomoc dziecku w przeżyciu i poradzeniu sobie z emocjami, które przeżywa syn lub córka oraz zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i stabilności w zmieniających się okolicznościach. Jak to zrobić?
Porozmawiajcie z dzieckiem o rozstaniu
Najlepiej będzie, jeśli odbędziecie tę rozmowę wspólnie – wówczas dziecko nie odniesie wrażenia, że jedno z rodziców oddala się lub jest wykluczane z kontaktu z nim (mogłoby to zaskutkować strachem przed utratą relacji z tym rodzicem). Wyjaśnijcie przyczyny i skutki rozstania w sposób adekwatny do wieku dziecka – tak, aby mogło to zrozumieć. Zaznaczcie, że to Wasza decyzja i nie ma nic wspólnego z dzieckiem, że oboje go kochacie i odpowiedzcie na jego/jej pytania dotyczące przyszłości.
Pozwól dziecku na emocje
W sytuacji, w której sami przeżywamy trudny czas, smutne lub rozzłoszczone dziecko może być dużym wyzwaniem – jak zaopiekować się nim, gdy trudno zaopiekować się sobą? Warto jednak pozwolić zarówno jemu, jak i sobie na emocje: przeżyć je, nazwać, zrozumieć i konstruktywnie wyrazić – na przykład poprzez rozmowę czy twórcze działanie. Zaproponuj dziecku, by opowiedziało Ci o tym, co czuje (młodsze dzieci mogą pokazać lub narysować). Zadbaj o to, aby akceptowane i szanowane były wszystkie uczucia – nie zaprzeczaj im i nie umniejszaj. Twórzcie opowieść o tym, jak dziecko się czuje i co się w nim dzieje. Budowanie narracji i wyrażanie uczuć w atmosferze akceptacji może pomóc w poradzeniu sobie z emocjami i zrozumieniu przez dziecko, że można doświadczać trudnych emocji i że nie są one niszczące.
Zadbaj o siebie
Tak jak wspomnieliśmy, trudno opiekować się dzieckiem, gdy samemu jesteśmy w kiepskiej kondycji. Staraj się zadbać o siebie w tym trudnym czasie. Nie chodzi tylko o sprawy materialne czy fizyczne, takie jak dobry sen czy zdrowe odżywianie, ale także o emocje. Jeśli czujesz napięcie lub zniechęcenie odpocznij, porozmawiaj z kimś lub jeśli to nie pomaga, umów się na spotkanie z psychologiem, który pomoże Ci uporządkować myśli i uczucia. Możesz stworzyć listę relaksujących czynności i wykonywać jedną z nich każdego dnia. Bądź też w kontakcie ze swoimi potrzebami – nie frustruj się nadmiernie i nie nadwyrężaj, jeśli nie musisz. Pozwalaj sobie na to, by być dla siebie dobrym i życzliwym. To wpłynie nie tylko na Twoje samopoczucie, ale i na to, jak dziecko będzie się czuło w kontakcie z Tobą oraz na Twoją zdolność do udzielania mu wsparcia.
Włącz drugiego rodzica w opiekę
Zaakceptuj, że dziecko odczuwa więź z obojgiem rodziców i jest związane nie tylko z Tobą, ale i z “tym drugim”. O ile to możliwe, włącz drugiego rodzica w opiekę nad dzieckiem i staraj się, aby spotkania odbywały się regularnie i były przewidywalne – to zapewni dziecku. poczucie stabilności i bezpieczeństwa w Waszych relacjach. Nauczcie się planować i bądźcie w tym konsekwentni, dotrzymujcie słowa, w miarę możliwości nie odwołujcie umówionych z dzieckiem spotkań i wyjazdów.
Nie włączaj dziecka w konflikt z drugą stroną
O ile to możliwe, unikaj sporów sądowych o dziecko i nie wikłaj dziecka w konflikty z byłym małżonkiem – nie twórz z niego karty przetargowej, nie czyń z dziecka argumentu przeciwko drugiej stronie. Nie nastawiaj dziecka przeciwko drugiemu rodzicowi i nie każ mu wybierać między Wami. Przyjmij, że pomimo Waszego konfliktu dziecko może chcieć kontaktu z obojgiem rodziców.
- Sięgaj po pomoc
Nietrudno zauważyć, że rozwód może być etapem krytycznym w życiu nie tylko dorosłych, ale także dzieci. Warto w tym czasie zatroszczyć się o siebie i najmłodszych. Jeśli zauważasz, że sytuacja zaczyna Cię przytłaczać lub chcesz zapewnić lepsze wsparcie dla Twojego dziecka w tych okolicznościach, umów się na spotkanie z psychologiem lub psychoterapeutą. Pomoże on poukładać tę sytuację i związane z nią uczucia, zrozumieć procesy psychologiczne, które mają miejsce i poradzić sobie z emocjami tak, aby mogły być one przeżyte w sposób możliwie najbardziej bezpieczny i konstruktywny (a nie szkodliwy). Możesz to zrobić na przykład w naszym Ośrodku Pomarańczowe Ja w Poznaniu, umawiając się na wizytę z jednym ze specjalistów.
Literatura:
- Błażek, M., Lewandowska-Walter, A. (2017). Rozwód jako proces. Perspektywa dorosłych i dzieci. Warszawa: Difin SA.
- Chojnacka, W. Reakcje dzieci na rozwód rodziców. W: Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, nr 3, 2003.
- Dziecko w rozwodzie. Poradnik dla rodziców (2017). Gdańsk: Stowarzyszenie Rodzin Pelikan. https://brpd.gov.pl/dziecko-w-rozwodzie-poradnik
- Farnicka, M. Jak sobie radzić z rozwodem rodziców. W: Problemy Rodziny, nr 3, 1999.
- Joede, W. (2007). Jak uchronić dziecko przed skutkami rozwodu rodziców. Poradnik dla rodziców. Kraków: WAM.
Autor: Agata Przybylska
absolwentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza oraz dietetyki na Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego.
Główne zainteresowania:
psychologia kliniczna, psychodietetyka, psychologia osiągania celów, zaburzenia odżywiania.