Jak pojawienie się dziecka zmienia rodzinę

Nie wszystko będzie pod kontrolą

Gdy para stara się o dziecko albo już oczekuje na narodziny, najczęściej zawczasu wyobraża sobie w jakiś sposób życie, które będą wiedli po pojawieniu się dziecka. Staramy się przewidzieć zmiany, które nas czekają i jak najlepiej się do nich przygotować. Czytamy książki o rodzicielstwie, chodzimy do szkół rodzenia, przygotowujemy łóżeczko, pokój dziecięcy, kupujemy niezbędne produkty.

W praktyce jednak zmiany, które czekają parę po pojawieniu się dziecka wychodzą daleko poza fizyczny aspekt narodzin i opieki nad dzieckiem a ich przebieg ciężko z góry zaplanować.

Badania naukowe wskazują, że świeżo upieczeni rodzice często doświadczają zmian w następujących obszarach:

• Organizacja czasu
  Przed narodzinami dziecka partnerzy skupiają się przeważnie na pracy, hobby, odpoczynku czy pielęgnowaniu relacji z innymi dorosłymi. Po pojawieniu się maleństwa czas przeznaczony na sen i czas wolny ulega ograniczeniu, a pojawia się nowy, angażujący wymiar w postaci opieki nad nowym członkiem rodziny.
• Hierarchia wartości (priorytety)
  Dziecko zaczyna znajdować się w centrum uwagi i wiele decyzji zaczyna być podejmowanych w odniesieniu do niego i jego potrzeb.
• Spostrzeganie własnej osoby
  Gdy pojawia się pierwsze dziecko, kobieta i mężczyzna wchodzą w nowe role (ojca i matki) – to z kolei stanowić może nowy element składowy obrazu siebie, tego, jak o osobie myślimy i czy jak się definiujemy.
• Relacje z innymi ludźmi
  Podczas opieki nad małym dzieckiem relacje z przyjaciółmi mogą ulegać rozluźnieniu – szczególnie w kontekście osób, które same nie posiadają dzieci.
• Sposób spędzania wolnego czasu
  Rodzice wychowujący dzieci przeważnie są mniej skłonni do podejmowania spontanicznych wyjazdów, mogą też mieć ograniczone możliwości w kwestii spędzania wieczorów poza domem.
• Stosunki seksualne
  Czas po narodzinach może stanowić wyzwanie dla utrzymywania intymności i namiętności między partnerami. Przyczyniają się do tego liczne obowiązki, przemęczenie, deprywacja snu czy wyzwania emocjonalne związane z tym okresem.

Skala zmian wymaga od dorosłych dużej elastyczności i zdolności do zaadoptowania się do nowej sytuacji. To wyzwanie może rodzić czasowy kryzys, który jednak może zawierać w sobie także duży potencjał rozwojowy.

Narodziny dziecka – nowa sytuacja

Narodziny dziecka wymagają od rodziców przeorganizowania codziennego życia w taki sposób, by mogli być przy dziecku i reagować na jego potrzeby. Na samym początku niemowlę najczęściej pochłania większość uwagi matki, która jednocześnie dochodzi do siebie po porodzie i opiekuje się dzieckiem, w szczególności biorąc na siebie karmienie (szczególnie w przypadku mam karmiących piersią). W tym okresie kobieta może czuć się przemęczona. Ojciec, w reakcji na nową sytuację także może czuć się zdezorientowany i przeciążony nową rolą i nową sytuacją w domu.

Przeciążenie i kryzysy w tych okolicznościach są wywoływane nie tylko niewyspaniem i większą ilością obowiązków. Powstaje wiele wyzwań i znaków zapytania, z którymi musi uporać się para w kontekście własnych emocji, radzenia sobie ze stresem a także sposobu dbania o siebie i relację z partnerem.

Zmienia się kontekst relacji rodzinnych

Poprzez wprowadzenie w domu nowych ról, jaką jest rola ojca lub matki zmienia się nie tylko zewnętrzna, namacalna codzienność rodziców, ale też emocje i dynamika relacji między partnerami. Nagle przestajemy mieć siebie nawzajem “na wyłączność”, gdyż pojawia się ktoś trzeci, kto domaga się energii, zaangażowania i uwagi. Relacja z dwójkowej staje się trójkątna a to oznacza, że drugą osobą będzie trzeba się podzielić z kimś innym.

To może rodzić wiele emocji i napięć, wynikających nie tylko ze świadomej zazdrości czy pragnienia uwagi ze strony partnera, ale także z nieuświadomionych wzorców i doświadczeń mających miejsce daleko w naszej przeszłości.

Emocje, które mogą się wówczas pojawiać w młodych rodzicach mogą czasami wydawać się na pierwszy rzut oka nadmiarowe, irracjonalne i nielogiczne. Dzieje się tak z wielu powodów.

Po pierwsze, w większym obciążeniu i zmęczeniu jesteśmy bardziej podatni na stres a nasze dotychczasowe sposoby radzenia sobie z napięciem mogą nie sprawdzać się tak samo dobrze jak dotychczas w nowej sytuacji.

Poza tym, pojawienie się dziecka może uruchamiać nasze własne doświadczenia z dzieciństwa, wspomnienia emocji z wcześniejszych okresów życia, smak dawnych relacji z własną matką i/lub ojcem. Oprócz bagażu dobrych, budujących doświadczeń bliskości, bezpieczeństwa i miłości mogą uobecniać się także niełatwe i bolesne emocje – związane z wypieranymi lub tłumionymi dotychczas traumami, niespełnionymi dziecięcymi pragnieniami czy zaniedbaniami.

Wszystko to, zwłaszcza gdy dzieje się poza naszą uwagą (“mimowolnie”) może znacząco wpływać na to, jak będziemy przeżywać własne rodzicielstwo. Na przykład, jeśli w przeszłości jako dziecko przeżywaliśmy silny lęk związany z częstą nieobecnością rodziców, możemy sami przeżywać napięcie w sytuacji, gdy sami planujemy zostawić dziecko pod opieką innej osoby.

Uwewnętrznione obrazy ojca i matki

Na wczesnym etapie rodzicielstwa mogą uaktywniać się także wzorce rodzicielskie, międzypokoleniowe schematy i przekonania reprezentujące sposób, w jaki “powinna” funkcjonować matka lub ojciec. Młodzi rodzice, będąc nieświadomi niektórych z nich, mogą nieopatrznie wchodzić w role, które zaszczepili w nich ich właśni rodzice, prezentując podobne postawy i sposoby budowania relacji z dzieckiem.

Niektóre z nich będą zdrowe, przydatne i adaptacyjne, inne mogą okazywać się obciążające lub nawet szkodliwe dla dziecka lub dla samych młodych rodziców – na przykład wtedy, gdy wchodzimy w rolę kogoś, kto zaniedbuje dziecko i jego potrzeby lub przeciwnie – nie potrafi zadbać o samego siebie, zatracając się w nowej roli w destrukcyjny dla siebie sposób.

Istnieje także mechanizm podobny do tego, lecz przeciwstawny – chcąc za wszelką cenę uniknąć podobieństwa z własnym rodzicem, możemy starać się być jego skrajnym przeciwieństwem (np. jeśli matka kobiety w przeszłości nie radziła sobie z własną złością i często krzyczała na dzieci, jej córka może dążyć do całkowitego eliminowania okazywania złości i jakiegokolwiek niezadowolenia w kontakcie ze swoim dzieckiem).

Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku w centrum jest rodzic i jego przeszłe doświadczenia – to może z kolei odwracać uwagę od uważności na rzeczywiste, bieżące potrzeby prawdziwego dziecka, którym obecnie zajmuje się matka (w pewnym sensie może ona przeoczyć fakt, że jej dziecko może mieć inne potrzeby niż ona w dzieciństwie oraz że jej syn lub córka może nie podzielać jej braków, lęków czy tęsknot lub może mieć zupełnie inne). Dobrą odpowiedzią na taką potencjalną sytuację jest znajomość siebie i pielęgnowanie empatycznej uważności na sygnały i potrzeby dziecka – nie tylko te fizyczne, ale także emocjonalne.

Pozwól sobie przeżyć to w swoim rytmie

Każdy wchodzi w nowe relacje i role rodzinne w indywidualny, właściwy sobie sposób. Możemy potrzebować więcej lub mnie czasu, żeby zaadoptować się do nowej sytuacji. Będzie to zależało między innymi od naszej osobowości, przeszłych doświadczeń, osobistych zasobów i ograniczeń, zdolności do bycia elastycznym i dopasowywania swoich strategii radzenia sobie do nowej sytuacji. Znalezienie własnej drogi w świecie rodzicielstwa może okazywać się trudne i wyboiste. Ważne w tym kontekście jest to, aby troszcząc się o dziecko, zadbać także o siebie i ważne dla nas relacje, szczególnie relację z partnerem – nawet, jeśli od tej pory taka troska miałaby przyjąć nieco inną formę niż dotychczas.

Sięgaj po pomoc

Wszelkie większe zmiany w życiu pary i rodziny, takie jak zamieszkanie razem, ciąża, pojawienie się dziecka, wchodzenie dziecka w okres adolescencji czy ważne i trudne wydarzenia lub zmiany życiowe mogą wywoływać doświadczenie kryzysu – nie tylko osobistego, ale także uobecniającego się w relacji pomiędzy partnerami. W sytuacji silnych napięć i trudnych do rozwiązania problemów związanych z relacją dobrą i sprawdzoną metodą może okazać się terapia par. Informację na jej temat oraz odpowiednich psychoterapeutów możesz znaleźć w Ośrodku Psychoterapii i Pomocy Psychologicznej Pomarańczowe Ja.

Literatura:

• Dankiewicz M. Pieniążek S., Poczucie szczęścia i sensu życia rodziców… dzieci w okresie wczesnego i średniego dzieciństwa… – przegląd badań. Studia Psychologica XI. Katedra Psychologii, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie.
• Drożdżowicz L., Macierzyństwo w wybranych koncepcjach teoretycznych, w: De Barbaro B. (red. ), Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Kurek E. I., Obszary zmian w życiu młodych rodziców. Edukacja Dorosłych 2011, nr 1, Warszawa;
• Raphael-Leff J., Ciąża – kulisy wewnętrznego świata, Wyd. Oficyna Ingenium
• Viorst J., Małżeństwo dla zaawansowanych, Wyd. Zwierciadło

Autor: Agata Przybylska

absolwentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza oraz dietetyki na Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego.

Główne zainteresowania:
psychologia kliniczna, psychodietetyka, psychologia osiągania celów, zaburzenia odżywiania.