Czym jest psychoterapia? Kto może jej potrzebować? Na czym polega dochodzenie do zmiany?

Według danych WHO w każdym społeczeństwie jest 10-15% osób, potrzebujących pomocy psychoterapeutycznej. Mimo to wiele osób wzbrania się przed podjęciem terapii z przekonania, że dorosła osoba powinna potrafić radzić sobie sama z własnymi problemami, a psychoterapia byłaby manifestacją słabości lub nadmiernej zależności. Wszystko to sprawia, że często nie decydujemy się, aby pozwolić pomóc sobie w profesjonalny sposób, nawet w sytuacjach, kiedy wszystkie inne sposoby okażą się niewystarczające.

Pomimo tego, że może być z tym kojarzona, psychoterapia nie stanowi kolejnego rodzaju rozmowy ze znajomym czy przyjacielem, nie jest też formą odpłatnej możliwości „wygadania się” ani tajemną metodą manipulacji czy pouczania klientów, w jaki sposób powinni żyć. Polega ona natomiast na interakcji psychoterapeuty i klienta, opartej o stosowanie określonych metod, które wynikają bezpośrednio z teorii psychologicznej, badań naukowych oraz praktyki klinicznej. Jest to rodzaj wspólnej pracy, mającej na celu pomoc osobom zmagającym się z różnymi problemami, mający służyć poprawie dobrostanu i zdrowia psychicznego klienta. Może to dotyczyć na przykład zmiany niepożądanych zachowań lub radzenia sobie z dokuczliwymi nawykami, przekonaniami, uczuciami lub myślami. Podczas psychoterapii można też m.in. pracować nad rozwojem umiejętności budowania relacji z innymi czy różnych, szeroko pojętych kompetencji społecznych.

Psychoterapia jest z reguły traktowana jako zawód zaufania publicznego. Jej praktykowanie ograniczone jest wymogiem zawodowej certyfikacji i superwizji. Wykonywana jest zazwyczaj przez osoby z wykształceniem psychologicznym lub psychiatrycznym, po dodatkowych szkoleniach. Aby mogła ona przynieść efekt, zarówno terapeuta, jak i osoba odwiedzająca gabinet muszą wnieść coś od siebie – psychoterapeuta wnosi profesjonalną wiedzę, umiejętności, zaangażowanie, jednak ostatecznie od klienta zależy, czy przy pomocy psychoterapeuty podejmie wysiłek pracy nad osiągnięciem zmiany w swoim życiu, ponieważ sam terapeuta nie może „na siłę” dokonać zmiany w funkcjonowaniu czy życiu klienta.

Psychoterapia nowożytna powstała oryginalnie jako integralna część psychoanalizy, ale wraz z rozwojem psychologii sformułowano wiele innych podejść. Każde z nich oparte jest na nieco odmiennym fundamencie teoretycznym, a w konsekwencji w różny sposób definiuje pojęcie zdrowia i zaburzenia psychicznego oraz mechanizmów zdrowienia i metod pracy z klientem lub pacjentem. Poniżej przybliżymy pokrótce wybrane, często spotykane na rynku usług psychologicznych podejścia psychoterapeutyczne. Każde z nich w nieco odmienny sposób postrzega mechanizmy powstawania problemów psychologicznych oraz drogę dochodzenia do zmiany.

Psychoterapia psychodynamiczna

Ten rodzaj psychoterapii po części opiera się na adaptacji ram pojęciowych i technik psychoanalizy, szczególnie teorii relacji z obiektem i psychologii ego. Charakterystyczne w tym podejściu jest:

• koncentracja na nieświadomych konfliktach psychicznych, zwłaszcza tych, które powtarzają się w historii życia osoby
• uznanie istotnego działania mechanizmów obronnych (mających charakter nieświadomy)
• założenie, że zaburzenia psychiczne mają najczęściej korzenie w doświadczeniach ze wczesnego dzieciństwa
• przeświadczenie, że wewnętrzna reprezentacja wcześniejszych doświadczeń jest zorganizowana wokół relacji z osobami znaczącymi
• pogląd, że schematy relacyjne są ujawniane i odtwarzane w relacji z psychoterapeutą w procesach przeniesienia i przeciwprzeniesienia
• formułowanie interpretacji przeniesienia i innych mechanizmów obronnych oraz różnorodnych symptomów jako mechanizmu prowadzącego do wyleczenia
• założenie, że wgląd jest kluczowy do osiągnięcia zmiany

Według wielu badań terapia psychodynamiczna jest w wielu obszarach podobnie efektywna jak inne podejścia(i), szczególnie m.in. w leczeniu zaburzeń osobowości oraz depresji.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna

Jest to podejście integrujące wykształcone już wcześniej nurty behawioralne i poznawcze. Opiera się na założeniu, że głównym czynnikiem wpływającym na samopoczucie i funkcjonowanie człowieka, jest jego sposób myślenia a więc, aby zmienić zachowanie należy zacząć od przemiany myślenia. W ramach tej terapii stosuje się więc analizę czynników wpływających na zachowanie klienta, skupiając się na procesach poznawczych. Wykorzystuje się do tego tzw. eksperymenty behawioralne, by za ich pomocą sprowokować wystąpienie zmian w sposobie myślenia. Podejście to obejmuje wiele różnorodnych technik, dopasowanych do różnych problemów. Często pod nazwą terapii poznawczo-behawioralnej obejmuje się wszystkie techniki behawioralne i poznawcze, w tym na przykład terapię zaangażowania i akceptacji (ACT), czy terapię poznawczą Becka.

Na podstawie badań oraz praktyki klinicznej ocenia się, że ten rodzaj terapii szczególnie skuteczny jest m.in. w leczeniu zaburzeń lękowych, uzależnień, depresji, zaburzeń odżywiania czy zespołu stresu pourazowego (PTSD).

Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna

Główny reprezentantem tego podejścia w psychologii był Carl Rogers. Według niego zaburzenia psychiczne mają swój fundament w dzieciństwie, kiedy rodzice nie stwarzają dziecku odpowiednich warunków wychowawczych, ograniczając rozwój jego prawdziwego Ja. Przez to człowiek w życiu dorosłym może przeżywać stany napięcia, odczuwać brak satysfakcji z życia a nawet działać w sposób destruktywny. W ramach tego rodzaju psychoterapii, na drodze dochodzenia do zdrowia, za najbardziej istotne czynniki uważa się przede wszystkim:

• wytworzenie relacji zaufania między terapeutą a klientem
• zapewnienie klientowi możliwości swobodnego rozwoju
• wyzwolenie sił leczniczych, które tkwią w samym kliencie, aby miał możliwość zrozumienia swoich trudności i wprowadzenia w życie konkretnych zmian

Psychoterapia systemowa

Ten nurt psychoterapii jest stosowany przede wszystkim w terapii par, małżeństw i rodzin. Jego podstawowym założeniem jest postrzeganie jako systemu, tworzonego przez jej członków oraz relacje pomiędzy nimi. Każdy system można opisać za pomocą charakterystycznych tylko dla niego cech. Są wśród nich: role przypisane poszczególnym członkom rodziny, zestaw obowiązujących każdego zasad, formy komunikacji, metody radzenia sobie z problemami. Relacje pomiędzy członkami rodziny mają swoje podstawy w przeszłości, teraźniejszości (wspólne przekonania) oraz przyszłości (dążenie do wspólnych celów). Według tego podejścia, członkowie systemu są związani ze sobą nawzajem poczuciem lojalności i więzami emocjonalnymi. Każda zmiana w jednej części systemu wpływa na pozostałych jego członków, a tym samym na funkcjonowanie rodziny jako całości, a więc objaw zaburzenia u jednej osoby traktowany jest jako wyraz dysfunkcji w całym systemie. W związku z tym terapeuci rodzinni szukają znaczenia występującego problemu jako oznaki destabilizacji rodziny i próby przywrócenia porządku. Celem jest więc zmiana funkcjonowania systemu – np. pomoc w wykształceniu bardziej efektywnych wzorców interakcji.

Badania nad skutecznością różnych rodzajów psychoterapii wykazały, że terapie małżeńskie i rodzinne są efektywne w mniej więcej dwóch trzecich przypadków. Istnieją dowody na skuteczność terapii rodzin w leczeniu występujących u dzieci zaburzeń zachowania, fobii, zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, lęków. Istnieją także wstępne dowody efektywności dla szeregu innych problemów u dzieci i młodzieży, takich jak zaburzenia zachowania, zaburzenia afektywne czy ADHD.

Agata Przybylska – absolwentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, studentka dietetyki w Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego.

Główne zainteresowania: psychologia kliniczna, psychodietetyka, psychologia osiągania celów, zaburzenia odżywiania.