DATA: | KATEGORIA: psychoterapia

Zanim skupimy się na chorobach czy zaburzeniach, warto zdefiniować sobie pojęcie zdrowia. Może to być zaskakujące, jednak to właśnie ta definicja wydaje się być najtrudniejsza do określenia. Przez wiele lat w naukach dotyczących zdrowia psychicznego powszechnie funkcjonował model biomedyczny, zaczerpnięty wprost z nauk medycznych. Definiował on zdrowie jako zwyczajny brak choroby. W ramach tego sposobu myślenia nie było miejsca na ocenę jakości życia czy dobrostanu jednostki nieposiadającej ewidentnych objawów chorobowych. Nie analizowano, jak może prezentować się stan osób zdrowych ani różnic w funkcjonowaniu różnych, niezaburzonych osób. Zdrowie postrzegano więc „zerojedynkowo”, jako brak objawów choroby.

Inne ujęcie zdrowia przedstawiła wykształcona później perspektywa salutogenetyczna. Według niej zdrowie to kraniec kontinuum, którego drugim krańcem jest choroba. Nie ma tutaj wyraźnego rozgraniczenia między zdrowiem, a chorobą. Trudno spotkać osobę absolutnie zdrową, lub absolutnie chorą. Zdrowie nie jest stanem ani stałym zasobem, ale procesem ciągłego przemieszczania się na kontinuum. Na poziom zdrowia wpływa szereg różnych czynników, są to:

  • Zachowania związane ze zdrowiem i stylem życia
  • Zasoby odpornościowe

Należą do nich właściwości jednostki: biologiczne (np. genetyczne), psychologiczne (np. wiedza, osobowość, poczucie tożsamości, poczucie kontroli) a także cechy społeczno-kulturowe (więzi z innymi, wsparcie społeczne, religia, filozofia). Wpływają one na zdolność jednostki do radzenia sobie z wymaganiami otoczenia, a tym samym mogą decydować o tym, w jakich sytuacjach, jak często i jak intensywnie dana osoba będzie odczuwała napięcie i stres, a w jakiej mierze będzie uodporniona na różne stresory.

  • Poczucie koherencji

Jest to trwałe przekonanie o przewidywalności i racjonalności świata i własnego położenia życiowego. Gwarantuje ono osobie względnie stałe i elementarne poczucie bezpieczeństwa. Składa się z trzech komponentów:

  • Poczucia zrozumiałości – napływające informacje są uporządkowane, spójne, da się je zrozumieć i przewidzieć
  • Poczucia zaradności – dostępne są wystarczające zasoby, aby można było sprostać wymaganiom, które stawia przed nami życie.
  • Poczucia sensowności – poczucie, że życie ma sens, jest warte zaangażowania i wysiłku.

Poczucie koherencji odgrywa sterującą rolę w radzeniu sobie z życiowymi obciążeniami. Rozwija się w toku wychowania i interakcji jednostki z otoczeniem, a więc poprzez doświadczenie.

Kończąc rozważania na temat perspektywy salutogenetycznej, warto przytoczyć oficjalną definicję zdrowia sformułowaną przez WHO. Przyjęta w 1948 r. Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia określa zdrowie jako pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka. Autorka teorii dobrostanu psychologicznego – Carol D. Ryff, opierając się na pracach licznych autorów (takich jak Abraham Maslow, Carl Rogers czy Erik Ericson) przedstawiła sześć wymiarów opisujących pozytywne funkcjonowanie człowieka:

  • cel i sens życia – przeświadczenie, że życie prowadzi do konkretnego celu oraz przekonanie o jego wartości i istotności
  • autonomia – postępowanie zgodne z własnymi zasadami i poglądami
  • osobisty wzrost – pełna realizacja własnego potencjału (wykorzystywanie talentów i realizowanie możliwości)
  • panowanie nad otoczeniem – skuteczność w działaniach prowadzących do poradzenia sobie z istotnymi życiowymi wydarzeniami
  • pozytywne relacje – tworzenie silnych i długotrwałych relacji z ważnymi osobami
  • samoakceptacja – znajomość oraz akceptacja własnych możliwości i ograniczeń

Przedstawiliśmy już zatem trzy koncepcje starające się określić, czym jest zdrowie psychiczne. Czym natomiast jest zaburzenie psychiczne lub choroba psychiczna?

Według klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (ICD-10) pojęcie zaburzenia oznacza zespół klinicznie obserwowalnych objawów lub zachowań, w większości przypadków połączonych z:

  • cierpieniem i/lub
  • zaburzeniem indywidualnego funkcjonowania osoby i/lub
  • zaburzeniami w odgrywaniu ról społecznych

Zgodnie z założeniami klasyfikacji, same przejawy jednego z tych trzech nie powinny być zaliczane do zaburzeń psychicznych. Kliniczne objawy, o których mowa powyżej, konkretyzuje sama klasyfikacja.

Obecnie w nauce i praktyce klinicznej używa się dwóch klasyfikacji: Międzynarodowej statystycznej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych (ICD) oraz Podręcznika diagnostycznego i statystycznego zaburzeń psychicznych (DSM), stosowanego przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych. W Polsce od 1996 r., profesjonalistów zajmujących się problemami zdrowia i zaburzeń psychicznych ustawowo obowiązuje klasyfikacja ICD. Systemy klasyfikacyjne stanowią podstawę do postępowania diagnostycznego w sytuacji, kiedy zgłasza się do nich osoba cierpiąca na jakiekolwiek problemu natury psychicznej. Powszechnie przyjmuje się, że trafna diagnoza umożliwia dobranie najbardziej efektywnych technik terapeutycznych i udzielenie możliwie skutecznej pomocy.

Agata Przybylska – absolwentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, studentka dietetyki w Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego.

Główne zainteresowania: psychologia kliniczna, psychodietetyka, psychologia osiągania celów, zaburzenia odżywiania.

Bibliografia

  1. Dąbrowski K., Zdrowie psychiczne. Warszawa: PWN, 1985.
  2. Heszen I., Sęk H., Psychologia Zdrowia. Warszawa PWN, 2007.
  3. Cierpiałkowska L., Psychopatologia. Warszawa, WN Scholar, 2016.