DATA: | KATEGORIA: zaburzenia | TAGI:

Czym są zaburzenia autystyczne?

Zgodnie ze stosowaną w Polsce Międzynarodową Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń Zachowania ICD-10, autyzm jest zaliczany do tzw. całościowych zaburzeń rozwoju. Jest to przypadłość, której pierwsze objawy obserwowane są najczęściej w ciągu pierwszych trzech lat życia dziecka. Choroba ta ma wiele twarzy i może przejawiać się na różne sposoby a jej symptomy dają się zauważyć do końca życia. Najczęściej dostrzegane przez rodziców nieprawidłowości związane są z wycofaniem i unikaniem kontaktu. Może się to przejawiać na przykład niereagowaniem na polecenia, brakiem kontaktu wzrokowego, trudnością w wyrażaniu emocji czy niechęcią do zabawy z rówieśnikami. Według danych Centers for Disease Control and Prevention, autyzm dotyka ok 1% ludzi na świecie. Według innych statystyk, zaburzenie to dotyczy około 1 na 500 osób. Dane wskazują, że kilkakrotnie razy częściej dotyka ono chłopców, niż dziewczynki.

Przyczyny

Trudno jest jednoznacznie określić podłoże i mechanizm powstawania zaburzeń należących do spektrum autyzmu. Mimo licznych badań, odpowiedź pytanie o nie wciąż pozostaje wieloznaczna. Przeglądając publikacje, największą zgodność można zauważyć w zakresie opinii o neurologicznym podłożu zaburzenia. Istotną rolę zdaje się również posiadać czynnik genetyczny – oznaczono bowiem znaczną liczbę genów prawdopodobnie odpowiedzialnych za autyzm. Nie bez znaczenia pozostaje również środowisko, w jakim rozwija się dziecko – to ono zwiększa lub zmniejsza prawdopodobieństwo ekspresji genów wpływających na powstanie choroby.

Jak przejawia się autyzm?

Nie ma testów medycznych, które wprost dają odpowiedź na pytanie, czy dziecko cierpi na autyzm. Badania krwi czy moczu nie są w stanie zdiagnozować tego zaburzenia. Podstawą do zdiagnozowania przez specjalistów zaburzeń ze spektrum autyzmu jest obserwacja rozwoju i zachowania dziecka. Pojawienie się nieprawidłowości komunikacji, budowaniu relacji z innymi a także w rozwoju symbolicznej lub funkcjonalnej zabawy przed 3 rokiem życia może być przesłanką do postawienia diagnozy.
Zachowanie dziecka chorego na autyzm często jest postrzegane jako dziwaczne. Jednak trzeba wiedzieć, że zaburzenie to posiada wiele twarzy, między innymi z tego powodu bywa mylone z innymi nieprawidłowościami występującymi w rozwoju. Mimo to, oko specjalisty jest w stanie prawidłowo zidentyfikować objawy już około 1-2 roku życia. Trzeba jednak oczywiście zaznaczyć, że to rodzice są najczęściej osobami, które pierwsze zauważają, że w rozwoju dziecka dzieje się coś niepokojącego, w związku z czym poszukują dodatkowych konsultacji.
Niektórzy rodzice dzieci autystycznych zauważają, że przestają one mówić, unikają interakcji z innymi i zabawy z rówieśnikami, nie odwzajemniają rodzicielskiej czułości. Taki rodzaj cofnięcia w rozwoju dotyczy około 30 procent przypadków. W późniejszym rozwoju obserwuje się także inne symptomy, choć należy pamiętać, że w przypadku różnych dzieci mogą one przejawiać się one w różnym stopniu, a niektóre wcale nie występować. Dotyczą one różnych płaszczyzn:

Funkcjonowanie intelektualne

Poziom funkcjonowania intelektualnego jest bardzo istotne dla funkcjonowania dziecka oraz dalszych rokowań. Bywa on u poszczególnych dzieci bardzo różny – zdarzają się dzieci, które przejawiają zaburzenia tylko w niektórych sferach funkcjonowania poznawczego lub nie posiadają ich wcale, inne zaś dotyka głęboki niedorozwój umysłowy. Obserwuje się nawet przypadki tzw. zespołu sawanta – dzieci, których on dotyczy charakteryzują się wybitnymi zdolnościami w pewnej wąskiej dziedzinie, mogą np. posiadać ponadprzeciętne uzdolnienia muzyczne czy bardzo dokładną pamięć fotograficzną.

Relacje społeczne

Jak już zostało zasygnalizowane wcześniej, osoby chorujące na zaburzenia ze spektrum autyzmu przejawiają różnorodne zaburzenia relacji społecznych. Mogą one przejawiać się brakiem empatii, zainteresowania ludźmi, niechęcią do komunikacji, interakcji z innymi czy współpracy. W dziecięcym wieku obserwowana może być niechęć do zabawy, brak uśmiechu i kontaktu wzrokowego, niechęć do okazywania czułości i przytulania a także nieadekwatne zachowania pozawerbalne, np. dziwna mimika, pozy, grymasy. U chorych może wystąpić także tendencja do autoagresji i samouszkodzeń.

Rozwój mowy i komunikacji

Wiele dzieci chorych na autyzm dotyczy całkowita lub częściowa niezdolność do nauki mówienia oraz rozumienia komunikatów werbalnych ze strony innych osób. Często przejawiają problemy z rozumieniem poleceń, nie reagują na własne imię, nieprawidłowo używają poszczególnych słów lub błędnie budują zdania, wprowadzają dziwaczne słownictwo lub intonację głosu. Spotykanym zjawiskiem jest także nadwrażliwość na dźwięki.

Wzorce zachowań

Wśród osób chorych obserwuje się usztywnione wzorce zachowań. Ich aktywność jest schematyczna i ograniczona. Preferują rutynę, źle znoszą zmiany. Przejawiają wąski i niezmienny zakres zainteresowań. Podczas zabawy najczęściej skupiają uwagę na przedmiotach zamiast na ludziach. Obserwowane są także tzw. manieryzmu ruchowe, np. kręcenie się wokół własnej osi, wykonywanie przez dłuższy czas tej samej, bezsensownej czynności, kiwanie się, tiki. Zdarza się także ograniczona sprawność motoryczna i manualna.

Inne objawy

Oprócz opisanych tutaj symptomów należących do płaszczyzny psychospołecznej, obserwuje się także inne dolegliwości, takie jak zaburzenia trawienia, tendencje do nadwagi i otyłości, niedobory witamin i składników mineralnych, obniżenie odporności.

Czy można wyleczyć autyzm?

Na dzień dzisiejszy nie wynaleziono leku, który umożliwiłby całkowite wyleczenie autyzmu. Jednak, osoby, których dotyka to zaburzenie, przy odpowiedniej sprawności intelektualnej i komunikacyjnej często są w stanie prowadzić normalne życie. W młodym wieku dzieci potrzebują jednak zazwyczaj stałej opieki a troska o jego stan polega między innymi na stosowaniu różnych form rehabilitacji i psychoterapii – ta drga często dotyczy nie tylko samego dziecka, ale całej rodziny.

Agata Przybylska – absolwentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, studentka dietetyki w Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego.

Główne zainteresowania: psychologia kliniczna, psychodietetyka, psychologia osiągania celów, zaburzenia odżywiania.

Literatura:

  • Chris Plauché Johnson, Scott M. Myers, American Academy of Pediatrics Council on Children With Disabilities, Identification and evaluation of children with autism spectrum disorders, „Pediatrics”, 120 (5), 2007, s. 1183–1215.
  • Hanna Jaklewicz, Całościowe zaburzenia rozwojowe [w:] Irena Namysłowska (red.), Psychiatria dzieci i młodzieży, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012, s. 119-131.
    Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10: opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Kraków: Uniwersyteckie Wydaw. Medyczne „Vesalius”, 1997, s. 194–214.
  • William M. McMahon, Bonnie Jeanne Baty, Jeffrey Botkin, Genetic counseling and ethical issues for autism, „American Journal of Medical Genetics. Part C, Seminars in Medical Genetics”, 142C (1), 2006, s. 52–57.
  • World Health Organization, Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych. Rewizja dziesiąta, Genewa: World Health Organization, 1994.